Είναι της μοίρας του Έλληνος, να διέρχεται τους αιώνες μεταξύ ηρωισμών και παθών. Αυτό αποτελεί ένα άμεσο και εύκολο συμπέρασμα της μελέτης της ιστορίας του έθνους μας. Κι ήθελε ο Θεός να δοκιμάσει τις αντοχές μας κι επέλεξε το έθνος μας ως εκλεκτό για τη διδαχή της χριστιανικής πίστης και οδήγησε τα βήματα του Αποστόλου Παύλου, όπου υπήρχε έντονο το ελληνικό στοιχείο. Κι έτσι ο Έλλην χριστιανός κληρονόμησε τη βαριά ιστορία κι ανέλαβε να τη συνεχίσει με πράξεις ανάλογες. Γέμισε το βιογραφικό του βιβλίο, έγραψε στα περιθώρια, έγραψε στα οπισθόφυλλα, έγραψε όπου βρήκε κενό και κληροδότησε σε μας να τελούμε μνημόσυνα.
Ένα από αυτά είναι για την καταστροφή της Σμύρνης, που αποτέλεσε την αυλαία στην πανάρχαιη παρουσία του ελληνισμού στη Μικρά Ασία. Η δάδα του ελληνικού πνεύματος έσβησε βίαια κι έμεινε μέσα στην ψυχή μας ένα αποκαΐδι να μας βασανίζει και να θυμίζει το ελάχιστο χρέος των νεότερων γενεών, να μην ευτελίζουν την ιστορία τους.
Πολλοί αναγνώστες όπως κι εγώ, είμαστε απόγονοι των προσφύγων της Ποντιακής και
Μικρασιατικής γης κι έχουμε ακούσει περιγραφές από τους πρωταγωνιστές του δράματος. Πολλοί έχουμε διαβάσει βιβλία με μαρτυρίες γύρω από πραγματικά γεγονότα κι έχουμε στιγματίσει το συναισθηματικό μας κόσμο με όλα τα παραπάνω. Με την πάροδο του χρόνου ιστορικοί έχουν καταγράψει τα γεγονότα ο καθένας με τη δική του επιστημονική άποψη κι έχουμε λυπηθεί, πικραθεί, εξοργιστεί με την αλήθεια τους ή ακόμα και με την διαστρέβλωσή τους.
Μικρασιατικής γης κι έχουμε ακούσει περιγραφές από τους πρωταγωνιστές του δράματος. Πολλοί έχουμε διαβάσει βιβλία με μαρτυρίες γύρω από πραγματικά γεγονότα κι έχουμε στιγματίσει το συναισθηματικό μας κόσμο με όλα τα παραπάνω. Με την πάροδο του χρόνου ιστορικοί έχουν καταγράψει τα γεγονότα ο καθένας με τη δική του επιστημονική άποψη κι έχουμε λυπηθεί, πικραθεί, εξοργιστεί με την αλήθεια τους ή ακόμα και με την διαστρέβλωσή τους.
Για όλους εμάς ίσως οι μαρτυρίες που μας δόθηκαν μέσα από βιβλία όπως το "Νούμερο 31328" του Ηλία Βενέζη και το "Ματωμένα χώματα" της Διδώς Σωτηρίου, να ήταν αρκετές, υπάρχουν όμως και οι πιο απαιτητικοί, οι ακριβολόγοι, οι πραγματιστές που επιθυμούν στοιχεία απτά για να διαμορφώσουν άποψη. Τι καλύτερο λοιπόν από όσα περιγράφει ένας που έζησε τα γεγονότα και δεν είχε κανέναν λόγο να υπερασπιστεί οποιαδήποτε πλευρά. Ο λόγος για τον George Horton, που υπηρετούσε ως Γενικός Πρόξενος των Η.Π.Α. στη Σμύρνη τα χρόνια της Μικρασιατικής τραγωδίας και το βιβλίο του "Η μάστιγα της Ασίας". Οι μαρτυρίες του απλά επιβεβαιώνουν και συμπληρώνουν τα όσα Έλληνες έχουν αφηγηθεί ή καταγράψει. Εδώ αποσπασματικά θα θυμηθούμε και θα μάθουμε κάτι από τα γεγονότα. Θα τα διαβάσουμε με κατάνυξη όπως τα τροπάρια της Σταύρωσης Του Κυρίου και ίσως ξυπνήσει κάτι μέσα μας.
"Το σάπιο εμπόρευμα-τα παιδάκια κι οι γυναίκες- θα μπάρκερναν για την Ελλάδα. Μα οι άντρες, από δεκαοχτώ ίσαμε σαράνταπέντε χρονώ, θα φεύγαν για το εσωτερικό, σκλάβοι στα εργατικά τάγματα.......χιλιάδες χριστιανοί είχαν αφήσει στα κάτεργα αυτά τα κόκαλά τους.....
Σα μαζεύονταν διακόσιοι-τρακόσιοι άνθρωποι, τους στέλναν με συνοδεία για το εσωτερικό.......
Σφάξαν την πρώτη αποστολή στον κάμπο του Αι Γιωργιού.... Τα βαπόρια σφύριζαν και φεύγαν ολοένα. Ο στρατός άρχισε να ψάχνει τα σπίτια......."
(Ηλία Βενέζη...περιγράφοντας την εκκένωση του Αϊβαλιού).
"Το τούρκικο ιππικό περνούσε καμαρωτό από την παραλία......Βάλαν φωτιά στη Σμύρνη.......Κοκκινόμαυρες φλόγες τινάζονταν στον ουρανό,,,,,,,,,Κόσμος εκατοντάδες χιλιάδες κόσμος, τρελός από φόβο, αρχίνησε να τρέχει απ' όλα τα στενοσόκακα και τους βερχανέδες και να ξεχύνεται στην παραλία σαν μαύρο ποτάμι...... Η μάζα πυκνώνει, δεν ξεχωρίζεις ανθρώπους, μα ένα μαύρο ποτάμι που κουνιέται πέρα δώθε απελπισμένα, δίχως να μπορεί να σταθεί ούτε να προχωρήσει. Μπρος θάλασσα και πίσω σφαγή!... (Διδώ Σωτηρίου)
Μαρτυρίες ξένων δημοσιογράφων και προξενικών υπαλλήλων από την Ιστορία του Φοίβου Γρηγοριάδη (εκδ.ΚΕΔΡΗΝΟΣ)
"Η πυρκαϊά εις δέκα μόνον ώρας είχε εξαπλωθεί επί πλάτους δύο μιλίων.Εις την προκυμαίαν, μία μάζα πανικοβλήτου πληθυσμού αγωνίζεται να σωθή. Τρομερά σφαγή είχε προηγηθή............άλλοι αφήνουν την τελευταία τους πνοή εκεί, όπως οι Τούρκοι στρατιώτες ασταμάτητα, επί ώρες και ημέρες ολόκληρες, πυροβολούν κάθε τόσο μέσα στο σωρό."
"Εις μέγα μήκος του λιμένος, εκατοντάδες πτωμάτων επιπλέουν επί της θαλάσσης το παρά το άλλο, με τοιαύτην πυκνότητα ώστε να ημπορή κανείς να βαδίση επάνω εις αυτά.
Και όσους εγαντζώνοντο επάνω εις τα πτώματα δια να διασωθούν, τους απετέλειωναν με πυροβολισμούς από διάφορα σημεία του λιμένος Τούρκοι οπλοφόροι."
"Αναρίθμητοι υπάρξεις, γυναίκες,παιδιά, γέροντες και άλλες γυναίκες και νεάνιδες, εσφάγησαν εν μέσω αισχίστων θηριωδιών."
"Οι επιβαίνοντες πανίσχυρων πολεμικών, κρατών λεγομένων χριστιανικών, εθεώντο εξ ελαχίστης αποστάσεως την πυρπόλησιν της Σμύρνης και την σφαγήν των κατοίκων της. Και οι ναύαρχοι αυτών των στόλων, ήκουον απαθείς τας κραυγάς γυναικών, τους θρήνους παιδιών, τας οιμωγάς σφαζομένων ανδρών και γυναικών."
"Όταν οι Τούρκοι συνέτριψαν τον ελληνικό στρατό, μετέτρεψαν την ουσιαστικά ελληνική πόλη Σμύρνη σε ένα σωρό στάχτης προς απόδειξιν της νίκης τους." (Sir Valentine Chirol)
"..οι Τούρκοι είναι η μόνη μουσουλμανική φυλή που δεν έχει συμβάλει ποτέ στην πρόοδο και τον πολιτισμό και που δεν έχει δημιουργήσει ποτέ κάτι, το οποίο με χαρά θα διατηρούσε ο κόσμος. Υπήρξαν πάντα καταστρεπτικοί και ποτέ δημιουργικοί." (Sir Edwin Pears)
"Καμιά πράξη που διαπράχθηκε ποτέ από την τουρκική φυλή σε ολόκληρη την αιματοβαμμένη ιστορία της, δεν είχε πιο βάναυσα και ακόλαστα χαρακτηριστικά, ούτε υπήρξε τόσο παραγωγική στις χειρότερες δυνατές μορφές βασανιστηρίων που επιβλήθηκαν ποτέ σε άοπλους και ανυπεράσπιστους ανθρώπους." (George Horton)
Συμπεράσματα του George Horton (Αμερικανός πρόξενος) από βιώματα και μαρτυρίες:
"......Η Σμύρνη πυρπολήθηκε από Τούρκους στρατιώτες σε μια στιγμή που η πόλη βρισκόταν κάτω από την πλήρη κατοχή τους. ......... Η πυρπόληση της Σμύρνης και οι σφαγές και οι βιαιοπραγίες εναντίον των χριστιανών κατοίκων της στο σωτήριο έτος 1922, κατέστησαν δυνατές χάρη στην αμοιβαία αντιζηλία και τα αντιμαχόμενα εμπορικά συμφέροντα ορισμένων χριστιανικών δυνάμεων και χάρη σε αυτή καθαυτή τη βοήθεια, ηθική και υλική που πρόσφεραν οι δυνάμεις αυτές στους Τούρκους............Οι Τούρκοι δεν θα πρέπει να ξανακερδίσουν την εμπιστοσύνη και το σεβασμό του πολιτισμένου κόσμου, μέχρι να μετανοήσουν ειλικρινά για τα εγκλήματά τους και να προβούν σε κάθε είδους επανόρθωση, στα μέτρα του δυνατού.........Η απόκρυψη ή διαστρέβλωση πράξεων σαν αυτές.....με στόχο την απόκτηση υλικών ωφελημάτων ή την προστασία κτιρίων και περιουσιών, αποκαλύπτει ένα χαμηλό επίπεδο ηθικής που συμβαδίζει με το πνεύμα αυτής της εμποροκρατικής και κερδοσκοπικής εποχής."
Ως φετινό επετειακό επίλογο-μνημόσυνο στην καταστροφή της Σμύρνης και τον ξεριζωμό του ελληνισμού από πατρώα γη, καταχωρώ την ελπίδα μου οι νεότερες γενιές να μελετήσουν την ιστορία μας, τους ηρωισμούς, τα πάθη, τις επιτυχίες, τις αποτυχίες, τις άστοχες πολιτικές όσο και τις επιτυχημένες, για να διδαχθούν πως να αποτρέψουν ανάλογα δεινά στο μέλλον.
Η ευχή μου ο Θεός στον οποίο εναποθέτουμε τις ελπίδες μας, να δώσει κουράγιο ν' αντιμετωπίσουμε με θάρρος και την ύστατη στιγμή μας, όσα βαραίνουν το έθνος, για να βγούμε νικητές.
Το ιστορικό μας χρέος αυτή τη στιγμή είναι η μνήμη και η απόδοση τιμών. Είναι η μίμηση της ηρωικής στάσης των προγόνων και η μύηση στα εθνικά ιδεώδη. Γιατί πιστεύω πως οι θυσίες δεν πρέπει να πάνε χαμένες, γιατί "η λήθη δεν ταιριάζει στον Έλληνα".
Στέργιος Σαββίδης
(το ανωτέρω κείμενο δημοσιεύεται και στην εφημερίδα του Συνδέσμου)
